Şema terapi nedir ?

Şema terapi Young (1990) tarafından geliştirilmiş kişinin yaşamında uzun süreli var olan, tekrar eden, kronik hale gelmiş sorunlar ve kişilik bozuklukları ile çalışan bir terapi modelidir. Şema terapi semptom odaklı bir yaklaşımın aksine semptoma neden olan kökenler ve erken dönem yaşantılar üzerine odaklanmaktadır. Şema terapideki şema kavramı erken dönem uyumsuz şemalar olarak ele alınır. Erken dönem uyumsuz şemalar, kişinin gelişiminin erken dönemlerinden başlayarak gelişen, yaşam boyu tekrar eden kişinin kendi, diğerleri ve dünya ile ilgili duygusal ve bilişsel kalıplarını ifade eder. Diğer bir deyişle erken dönem uyumsuz şemalar kişinin dünyayı algılama biçimidir. Bu algılama biçimi de çocuklukta karşılanmayan temel ihtiyaçlar ve olumsuz ebeveyn tutumlarının varlığında, kültürel etkenler ve doğuştan gelen mizaç ile birleşerek olumsuz olmaktadır.

            Şema terapide çocukluk döneminde karşılanması gereken 5 temel ihtiyaçtan bahsedilmektedir. Bunlar güvenli bağlanma, duyguların ve ihtiyaçların ifade edilmesi, özerklik ve kimlik algısı gelişimi, kendiliğindenlik ve oyun, gerçekçi sınırlar ve özdenetimdir. Bu ihtiyaçların her birinin karşılanmaması belli şemaların gelişimine neden olmaktadır.

İhtiyaç alanlarına göre şemalar

1.Güvenli bağlanma

Duygusal yoksunluk

Bu şemaya sahip olan kişiler çocukluklarında sıcaklık ya da sevgi dolu bir bakım alamamış; güvende, rahat ve sevilmiş hissetmemişlerdir. Bu hastalar kendilerini gerektiği kadar güvende ve sevilmiş hissetmezler. Bu şemaya sahip olanlar yoğun hisler yaşamazlar. Bunun aksine etraflarındaki kişiler onlara yeteri kadar yakınlaşamayacaklarını düşünürler.

Terk edilme

Bu şemaya sahip kişiler kurdukları ilişkilerin hiçbir zaman devam etmeyeceğini düşünürler ve diğerleri tarafından terk edilmekle ilgili sürekli endişe duyarlar. Bu kişiler çocukluklarında terk edilmişler ya da ebeveynlerinden birini kaybetmişlerdir. İlişkilerinde genellikle güvenilir olmayan kişileri seçerek şemalarını sürekli doğrularlar.

Kusurluluk

Bu şemaya sahip kişiler sevgi, saygı ve dikkate alınmayı hak etmediklerini hissederler. Kendilerini istenmeyen, kusurlu ve sevilmeye değer olmayan biri olarak görürler. Bu hastalar çocukluklarında aşırı biçimde küçümsenmişlerdir.

Güvensizlik/kötüye kullanılma

Bu kişiler kasıtlı olarak zarar göreceklerinden korktukları için şüphe içinde yaşarlar. Diğer insanlar tarafından kötüye kullanılmayı ve aşağılanmayı beklerler. Bu şemaya sahip kişiler çocukluklarında genellikle kötüye kullanılmış ve istismar edilmişlerdir.

2.Zedelenmiş Özerklik ve Başarısızlık

Bağımlılık/Yetersizlik

Bu şemaya sahip kişiler hayatlarını başkaları olmadan idare edemeyeceklerini hissederler. Genellikle yoğun bir çaresizlik duygusu yaşarlar. Bu kişilere çocukluklarında özerkliklerinin gelişmesi için destek olunmamış ve herhangi bir sorumluluk verilmemiştir. Ya da tam tersi olarak kendilerinden karşılayabileceklerinden çok daha fazla talepte bulunulmuştur.

Hastalık ve zararlar karşısında dayanıksızlık

Bu şemaya sahip hastalar beklenmedik bir anda olabilecek kaza, felaket, üzücü olaylar ve hastalıklara karşı abartılı bir kaygıya sahiptirler. Bu hastaların annelerinin ya da büyük annelerinin aşırı korumacı, sürekli kaygılı, hastalık ve tehlikelere karşı sürekli alarm halinde oldukları bilinmektedir.

İç içe geçme/ gelişmemiş benlik

Bu şemaya sahip kişiler başka birinden güvence almadan günlük karar veremeyeceklerini hissederler. Kendilerini birey olarak hissedememektedirler. Bu kişiler iç içe geçmeyi olumlu deneyimlediklerinden doğrudan şemayla ilgili sıkıntı yaşamazlar. Genellikle iç içe geçilen kişi kendini engellenmiş hissedebileceği için ikincil sorunlar ortaya çıkmaktadır.

Başarısızlık

Bu şemaya sahip kişiler başarısız olduklarını ve diğer insanlardan daha az yetenekli ve zeki olduklarını hissederler. Yaşamlarının hiçbir alanında hiçbir zaman başarılı olamayacaklarına inanırlar.

3.Duyguların ve ihtiyaçların ifade edilmesi

Boyun Eğme

Bu şemaya sahip kişiler ilişkilerinde kendini karşı tarafın istek ve ihtiyaçlarına göre şekillendirmekte ve karşı tarafın üstünlük kurmasına izin vermektedir. Bu hastalar çocukluklarında boyun eğici bir ebeveynle büyümüş ya da ihtiyaçlarını ifade ettiğinde karşılık görmemiş ya da cezalandırılmıştır. Bu hastalar bedensel yakınmalar gösterebilir.

Kendini Feda

Bu şemaya sahip kişiler karşıdakinin ihtiyaçlarını nasıl karşılayacaklarına odaklanmışlardır. Boyun eğme şemasından farkı karşıdakinin fikrine uymanın değil karşıdakinin ihtiyacını karşılamanın ön plana çıkmasıdır.

Onay Arayıcılık

Bu şemada başkalarının taktir ve onayını kazanmak ön plandadır. Bu kişiler dışarıdan nasıl göründüklerini geliştirmek için sürekli bir çaba halindedir. Bunu statü için değil başkalarının onayını almak için yaparlar.

4.Kendiliğindenlik ve oyun

Karamsarlık/Kötümserlik

Bu şemaya sahip kişiler hemen her durumun sürekli olumsuz ya da sorunlu tarafına odaklanarak hiçbir şeyin yoluna girmeyeceği konusunda kaygılanırlar. Bu kişiler çocukluklarında kötümser ve olumsuz bakış açısına sahip ebeveynlerle büyümüşlerdir.

Duyguları Bastırma

Bu şemaya sahip hastalar duygularını göstermeyi rahatsız edici ve saçma bulurlar. Duygular onlara göre gereksiz ve önemsizdir.  Bu hastalar çocukluk yaşantılarında duyguları değersizleştiren ebeveynlerle büyümüşlerdir. Bazı hastalar da ebeveynlerinin yoğun duygularıyla başa çıkmanın çok zor olduğunu hissetmişlerdir.

Yüksek Standartlar

Bu şemaya sahip hastalar kendilerini başarmak ve hedeflerine ulaşmak için sürekli baskı altında hissederler. Eğlenceli ve spontan aktiviteler yapmayı saçma bulurlar. Mükemmeliyetçi ve katıdırlar. Sürekli yaptıkları şeyde en iyi olmak için çaba gösterirler.

Cezalandırıcılık

Bu şemaya sahip hastalar herhangi bir hata yaptıklarında cezalandırılmayı hak ettiklerine inanmışlardır. Kendilerine karşı acımasız olmakla birlikte çoğu zaman etraflarındaki kişilere karşı da acımasız ve sabırsızdırlar.

5. Sağlıklı sınırlar

Haklılık

Bu şemaya sahip kişiler kendilerinin özel olduğuna inanırlar ve başkalarının uyduğu kural ve sınırlara uymak zorunda olmadıklarını hissederler.  Kısıtlanmaktan ve sınırlandırılmaktan nefret ederler.

Yetersiz özdenetim ve kontrol

Bu şemaya sahip kişiler uzun vadeli hedefler için doyumlarını ertelemek konusunda güçlük yaşarlar. Disiplin ve sabır gerektiren işlerde zorlanırlar ve çabuk sıkılma eğilimindedirler.